نقش کمپانی هند شرقی انگلیس در تغییر جایگاه سیاسی و اقتصادی ایران در خلیج فارس

با اکتشافات جغرافیایی اواخر قرن 15م/9ق ، شرایط حاکم بر خلیج­فارس دگرگون شد و ساختارهای پیشین که رونق تجارت و دریانوردی آزاد همراه با تسلط و حاکمیت سیاسی و اقتصادی ایران بر خلیج­فارس بود، از میان رفت. کمپانی هند ­شرقی ­انگلیس برای نظم­ دادن به مبادلات بازرگانی اتباع انگلیسی در شرق، با کسب مجوز تجاری از ملکه الیزابت در سال 1600م/1010ق ایجاد شد و پانزده سال پس از آن در بمبئی و کلکته نمایندگی تأسیس کرد. این کمپانی نزدیک به دو دهه پس از تاسیس، خلیج­فارس را از جمله مناطق نفوذ خود در کار تجارت برشمرد و برای آن جایگاه ویژه­ای در نظر گرفت . با شکست و اخراج پرتغال از هرمز (1622م/1032ق)، موقعیت کمپانی ­هند شرقی ­انگلیس در منطقه تثبیت شد. در دوره ی حکومت افغان­ها و عصر نادرشاه (1148-1160ق) با وجود مشکلات و نابسامانی­ها، تکاپوی تجاری عناصر انگلیسی در سرحدات جنوبی ایران ادامه یافت. با آغاز فعالیت­های سیاسی کمپانی در خلیج­فارس از سال 1763م/1177ق، تلاش­های استعمار بریتانیا برای حاکمیت بر خلیج­فارس و تقابل و نقض حاکمیت و منافع ملی ایران نمود بیشتری یافت و در دوره ی حکومت زندیه (1175-1207ق) و به ویژه اوایل قاجاریه (1820م/1235ق)، این تلاش ها بیشتر شد. یافته­های پژوهش حاکی از این است که تلاش برای انزوا، ناتوان سازی و محدودکردن نقش آفرینی ایران در حوزه ی استراتژیک خلیج­فارس، در این مقطع سیاست کمپانی ­هند شرقی ­انگلیس محسوب می شد .